Şehrin en yoğun-en karmaşık bir konumunda; hırçın ve asi dalgalarının ulaşamadığı "bulanık bir deryanın" ortasında, dupduru bir liman misali, sessiz-sakin, mütevazı bir huzur ortamı olarak misafirlerini ağırlamakta olan Seyyid Usul Kültür Merkezi, Bursa'nın çok kıymetli tarihi ve kültürel değerlerinden birisidir..

Eğer kitap-dergi okumak, bir şeylerde karalamak arzusuyla; gözlerden ırak, ilham verici bir ortam arıyorsanız veya aynı kafadan birkaç arkadaşla, çayınızı-kahvenizi yudumlarken, günlük-rutin mevzuların üstünde, sıra dışı-derin sohbetler yapmak istiyorsanız, Şehrin tam orta yerinde bulunmasına rağmen boğucu kent kalabalığından çok uzak olan bu nezih mekân tamda aradığınız adrestir!

Yok, eğer yapayalnız, uçsuz bucaksız bir tefekkür deryasına dalmaksa niyetiniz; binlerce yıllık Tophane Surlarının gölgesindeki bu dergâhın huzur sinmiş bahçesinde, rengârenk güllerle süslü mezar taşlarına isimleri kazılı zatların, yüzlerce yıl öteden yankılanan ‘Ya Hu, Hu, Hu’ Zikrullah sedalarına kulak veriniz!    

Seyyid Usul kimdir, bu Kültür Merkezi neyin nesidir diye merak ettiyseniz eğer, buyurun bir tarihçesine göz atalım:

Bursa’nın, Osmanlı döneminde tasavvuf kültürünün önemli merkezlerinden biri olduğu bilinmektedir. Cami, tekke, medrese gibi müesseselerin bahçelerinde bulunan ve küçük çaplı mezarlık olarak nitelendirilen hazireler ve buralarda bulunan mezar taşları tarih araştırmaları açısından oldukça önemlidir. Özellikle yanında bulunduğu müessesenin tarihini yazmak için hazirelerinin mutlaka incelenmesi gereklidir.

Seyyid Usûl Dergâhı’nın haziresi de Bursa’da bulunan önemli hazirelerden birisidir. Dergâhın tarihçesi açısından oldukça önemlidir. Hazirede dergâhta görev yapanların yanı sıra, bir tarikata mensup olmayan, ancak buraya defnedilen birçok kişiye ait mezar taşları da bulunmaktadır. 

Oldukça uzun bir geçmişi olan Seyyid Usûl Dergâhı, defalarca yıkılmış, yanmış ancak yeniden yapılarak veya onarılarak günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Dergâhın kurucusu Seyyid Usûl’un hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamakla beraber; Emir Sultan ve Seyyid Nasır gibi Bursa tasavvuf tarihinde önemli yeri olan kimselerle beraber Buhar’dan geldiği ve şimdiki dergâhın olduğu yerde ikamet ederek, burayı dergâh haline getirdiği, 1489 tarihinde vefat ettiğinde de aynı yere defnedildiği kaynaklarda ifade edilmektedir.

Kurucusunun vefatından sonra bir müddet metruk kalan dergâh binası, Sinan oğlu Perî Peyker Cafer Çelebi ( XVI. yüzyılın ikinci yarısı) tarafından tamir edilerek medrese haline getirilmiştir. İlerleyen yıllarda tahrip olan, eskiyen medrese defalarca onarım görmüş, 1801 tarihinde çıkan büyük bir yangın sonucu da tamamen yanmış ve yeri arsa olarak kalmıştır. Kısa bir müddet sonra boş arsaya iki oda inşa edilerek yeniden dergâh olarak hizmet etmeye başlamış, 1836 tarihinde de, bir tevhidhâne ve birkaç odadan oluşan selâmlık kısmı yeniden yapılmıştır.

Önceleri Celveti daha sonra ise Kadiri yöntemiyle ibadet edilen Seyyid Usul Tekkesi 30 Kasım 1925 tarihinde yürürlüğe giren 677 sayılı kanunla, tüm tekke ve zaviyelerle beraber oda kapatılmıştır.

Kapatıldığı sıra, Dergâhın son Şeyhi olan Ali Haydar Efendi’nin ailesi bir süre dergâhta ikamet etmiş ancak daha sonra burası Vakıflar Müdürlüğüne bağlı olduğundan ilgili dairenin memurları için lojman haline getirilmiştir.

2005 yılında Bursa Osmangazi Belediyesine restorasyon için tahsis edilen dergâhın ayakta kalan ahşap harem kısmı yıkılarak yeniden yapılmış, tamamen yok olan tevhidhane ise kayıtlardan hareketle çizimi yapılmış ve buna göre yeniden inşa edilmiştir. 

Yapıların yanı sıra, bahçe ve hazire alanları da düzenlenmiş, altmış civarında mezar taşının bulunduğu hazire elden geçirilerek, toprak altından birçok taş çıkarılmış ancak hazirede olması gereken kimi taşlar ise bulunamamıştır.  Buradaki mezar taşları orijinaline uygun olarak Safiyüddin ERHAN tarafından tamir edilmiştir.

Hazirede Zeynî mezar taşı diye tabir edilen taşlardan da bulunmakla beraber dergâhın tarihinde Zeyniyye tarikatı ile ilgili bilgilere rastlanılmamıştır.

Günümüzde Seyyid Usul Kültür Merkezi olarak hizmet vermeye devam eden mekân; manevi havası, otantik kafeteryası ve orijinaline uygun olarak yeniden yapılan şadırvanında bulunduğu çam ağaçlarının gölgelediği çok hoş bahçesinin yanı sıra edebiyat söyleşileri, dinletiler ve imza günlerinin yapıldığı güzel bir etkinlik alanı haline gelmiştir. 

Yaralanılan kaynaklar:

Hasan Basri Öcalan, Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi

Cilt: 18, Sayı: 2, 2009 s. 267-283

http://www.tyb.org.tr/seyyid-usul-kultur-merkezi-acildi-910h.htm