Bu hafta okuduğum, Cemal Paşa Hatıratı hakkında ve hatırattan harekâtla, Osmanlı İmparatorluğu’nun politikalarına, eleştirisel olarak kısaca değineceğim.

Cemal Paşa Hatıratında, Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde yaşanan önemli olaylara ışık tutmakla beraber özellik o dönemlerdeki Osmanlı Arap ilişkileri hakkında çarpıcı bilgilere yer vermiştir.

Hatıratı okuduğumuzda, bir zamanlar yedi düvele hükmeden Osmanlıların, hatıratın yazıldığı dönemde ise, hem siyaseten hem de askeri yönden,  kahramanca ancak umutsuzca, yedi düvele karşı verdiği savaş, gözlerimiz önünde canlını verdi. 

Osmanlı İmparatorluğu’nun, en kudretli dönemlerinde uygulamış olduğu politikaların, insani açıdan doğru ancak devletin bekası açısından yanlış olduğuna dair isabetli kanaatleri pek çok tarih kitabında okuduğumuz gibi, bizzat bu politikaların sonuçlarından hâsıl olan sorunlar sebebiyle çaresizlikler ve zorluklar yaşayan Cemal Paşa’nın, Hatıratının satır aralarına damlamış olan, hüznünü üzülerek gördük.

Balkanlardan Kafkasya’ya, Ortadoğu’dan Afrika’ya, üç kıtada askeri yönden hâkimiyet kuran Osmanlı İmparatorluğu, maalesef etki alanındaki bu geniş bölgeye, dilini, inancını ve kültürünü hâkim kılamadığı gibi ekonomik yönden de buralardan faydalanamamıştır. (İngiltere başta olmak üzere birçok Avrupa devletinin, bu günkü refah seviyesinde, sömürge olarak adlandırdıkları ülkelerden, elde ettikleri zenginliklerin önemli payı olduğu bilinmektedir.)

Osmanlı İmparatorluğunun egemenliği altındaki coğrafyaya baktığımızda, o dönemin şartlarına göre, Anadolu’daki şehirlere göre çok daha görkemli ve zengin şehirlerin olduğunu görmekteyiz. Ancak tarihi kaynaklara bakıldığında Osmanlıların, hâkimiyetleri altında olan bölgelerdeki ekonomik kaynaklardan, imparatorluğun merkezi olan Anadolu’ya çok fazla bir şey getirmedikleri gibi Anadolu’daki kaynaklardan bu bölgelere, önemli oranda aktarımlarda bulundukları görülmektedir.

Bu duruma baktığımızda aklımızdan şu geçti; Osmanlı İmparatorluğunun üç kıtada kurduğu askeri hâkimiyeti, daha çok hâkimiyeti altındaki milletlerin faydasına olmuştur. Daha açık söylemek gerekirse Osmanlılar, karşılığında hiçbir şey almadan, yüzlerce yıl sadece bu ulusların korumalığını yapmıştır. 

Osmanlı idaresi altında olmasaydılar, belki de bu uluslar, o dönemin şartlarında dillerini ve kültürlerini kaybederek yok olup gideceklerdi.  

Sanayi Devrimine ayak uyduramayan ve bazı başka faktörlerinde etkisiyle gücünü kaybeden Osmanlılara, askeri olarak hâkimiyeti altında olan, ancak dilleri, inançları ve kültürleri üzerinde hiçbir etkisi olmayan uluslar, Avrupa’daki milliyetçilik akımlarının veya kışkırtmalarının etkisiyle ayaklanmışlardır. Asırlarca Osmanlı İmparatorluğu himayesinde, kültürel ve etnik kimliklerini koruyarak, güvenlik içerisinde varlıklarını sürdüren bu milletler, gücünü kaybettiği dönemde büyük devletlerin destekleriyle bağımsızlıklarını ilan ettikleri süreçte Osmanlıya kaşı, insafsızca davranışlarda bulunmuşlardır.

Sonuç olarak, yüzlerce yıl bu ulusların güvenlik yönünden korumalığını yapan Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü süreci; Balkanlar, Ortadoğu ve Arap çöllerindeki cephelerde, yüz binlerce evladının şehit olmasına ve yaralanıp sakat kalmasına sebep olmakla beraber Türk Milleti’ne, önemli oranda ekonomik külfeti olmuştur.